Επιστροφή στην αρχική σελίδα
Στα 1492, μετά τον θάνατο του ηγέτη της Φλωρεντίας Lorenzo de Medici, η πόλη μετατράπηκε σε μια Χριστιανική Δημοκρατία υπό την ηγεσία του φανατικού δομινικανού μοναχού Girolamo Savonarola. Για να επιβάλει τις ιδέες του, ο Savonarola εξαπέλυσε σε όλη την πόλη τους πιο ένθερμους οπαδούς του (γνωστούς με το προσωνύμιο "Οι θρηνούντες") με την εντολή να καταστρέψουν οτιδήποτε αντιστρατεύονταν το έργο του Θεού.
Όλα τα αμαρτωλά αντικείμενα όπως αρώματα, κοσμήματα, ακριβά ρούχα, ανατρεπτικά βιβλία, πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, μουσικά όργανα, σκακιέρες (!) και οτιδήποτε άλλο απομάκρυνε τον άνθρωπο από τον δρόμο του Θεού κάηκαν σε μεγάλες φωτιές, ενώ ο ανθρωπισμός, η μοντέρνα τέχνη και η επιστήμη τέθηκαν εκτός νόμου, επειδή θεωρήθηκε ότι η ενασχόληση μαζί τους αποσπούσε την προσοχή του ανθρώπου από τις εντολές του Υψίστου.
Για να υπογραμμίσουν τον φανατισμό με τον οποίο εκτελέστηκε αυτό το έργο, οι χρονικογράφοι της εποχής αναφέρουν ότι κάποιος πλούσιος Βενετσιάνος έμπορος παρατήρησε κάποτε ότι ένας από τους πίνακες που επρόκειτο να καούν παρουσίαζε (σε αρκετά αποκαλυπτική στάση) την ερωμένη του. Πλησίασε λοιπόν τον Σαβοναρόλα και του πρότεινε να τον αγοράσει. Εκείνος όμως προτίμησε να τον σκίσει και να τον πετάξει ο ίδιος στη φωτιά παρά να δεχθεί τα αμαρτωλά χρήματα του Βενετσιάνου παρότι αυτά θα μπορούσαν στη συνέχεια να διατεθούν σε αγαθοεργίες.
Σήμερα, γνωρίζουμε ότι παρόμοιοι φανατισμοί δεν έχουν καλό τέλος. (Το 1498 ο Σαβοναρόλα καταδικάστηκε ως αιρετικός, τον κρέμασαν και το σώμα του παραδόθηκε στην πυρά.) Ωστόσο, και στις μέρες μας ευδοκιμεί ένα εξίσου παράλογο (αλλά πιο ιδιόμορφο και ύπουλο) είδος φανατικής σκέψης (ή μάλλον μη σκέψης) το οποίο είναι γνωστό με το όνομα συγκρητισμός.
Ο όρος αυτός προέρχεται από τις λέξεις "συν" και "Κρήτη" και δημιουργήθηκε για να περιγράψει τη θρησκευτική κατάσταση της αρχαίας Κρήτης όταν στο νησί "συνοικούσαν" αρμονικά οι λατρείες πολλών διαφορετικών θρησκειών και θεοτήτων. (Π.χ. κάποιος μπορούσε να δέχεται τόσο τους αιγυπτιακούς όσο και τους ελληνικούς Θεούς χωρίς να θεωρεί αντίφαση το γεγονός ότι κάθε θρησκεία είχε διαφορετική αντίληψη για την αρχή, τη λειτουργία και το τέλος του κόσμου.)
Αντίστοιχοι με τους Αρχαίους Κρήτες, όλο και περισσότεροι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από το προσωπείο μιας ευγενικής αμεροληψίας και αποφεύγουν να πάρουν θέση για οτιδήποτε.
Τους ρωτάς αν πιστεύουν στην αστρολογία, το Φενγκ Σούι, τους εξωγήινους κ.λπ. και απαντούν "Όχι, αλλά ας ρίξουμε μια ματιά γιατί όλο και κάτι μπορεί να κερδίσουμε ή να μάθουμε" (χωρίς να εξηγούν ούτε τι είναι αυτό το κάτι, ούτε με ποιο τρόπο θα το αναγνωρίσουν).
Τους ρωτάς αν είναι υπέρ ή κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και απαντούν "Υπέρ βέβαια, αλλά με κάποιες τροποποιήσεις" (χωρίς όμως να τις αναφέρουν ή περιοριζόμενοι απλώς σε γενικότητες όπως "πιο ανθρώπινη, λιγότερο γραφειοκρατική κ.λπ.").
Τους ρωτάς αν πιστεύουν στο Θεό και απαντούν: "Ναι βέβαια. Όχι όμως όπως υποστηρίζει η (όποια) εκκλησία, αλλά διαφορετικά" (χωρίς φυσικά να ξεκαθαρίζουν πού βρίσκεται η διαφορά τους).
Ουσιαστικά λοιπόν πρόκειται για χαμένους, μπερδεμένους και δειλούς ανθρώπους οι οποίοι δεν γνωρίζουν πλέον τι να πιστέψουν και η αιτία γι' αυτό είναι ότι:
Βαριούνται να ψάξουν (η ελευθερία έκφρασης δημιούργησε πολλές διαφορετικές απόψεις και είναι δύσκολο να τις μελετήσει κανείς όλες)
Φοβούνται να πάρουν θέση (μια και κάθε άποψη έχει τα ελαττώματά της και δεν θέλουν να αποδειχθούν αύριο λανθασμένοι)
Τους λείπει η αυτοπεποίθηση και η μόρφωση (για να μπορέσουν να κρίνουν με αρκετή σιγουριά)
Από τους παραπάνω ανθρώπους, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πιο προχωρημένοι οι οποίοι έχουν φθάσει στο σημείο να αμφισβητούν ακόμη και την ανάγκη να πάρουν θέση για οτιδήποτε και όταν τους στριμώξεις εκστομίζουν δηλώσεις όπως:
Γιατί να χωρίζουμε τα πράγματα σε καλό και κακό; (Χωρίς φυσικά να προτείνουν κάποια άλλη δική τους ταξινόμηση.)
Γιατί πρέπει η ζωή να έχει νόημα; (Χωρίς βέβαια να μας εξηγούν με ποια κριτήρια αποφασίζουν τι είναι σημαντικό και τι όχι στη ζωή τους.)
Γιατί πρέπει όλα να έχουν μιαν απάντηση; (Χωρίς όμως να παρουσιάζουν κάποιο θέμα στο οποίο έχουν απάντηση.)
Γιατί να υπάρχουν κανόνες που ρυθμίζουν τη ζωή μου; (Χωρίς να ενδιαφέρονται για το γεγονός ότι χωρίς συγκεκριμένους κανόνες τους οποίους μπορεί να αναγνωρίσει και να αξιολογήσει ένας τρίτος ότι δεν υπάρχει ηθική.)
Τους ανθρώπους αυτούς τους αποκαλώ μεταμοντέρνους (από το αντίστοιχο φιλοσοφικό ρεύμα) και θεωρώ ότι βαριούνται, φοβούνται τους λείπει η αυτοπεποίθηση, όπως και οι συγκρητιστές, αλλά προχωρούν ένα βήμα πάρα πέρα, έχοντας υιοθετήσει ως επίσημη ιδεολογία τους το:
"Δεν θέλω να δεσμεύομαι για τίποτε. Κάθε συγκεκριμένη απάντηση σε ένα σοβαρό θέμα είναι δέσμευση και μένοντας ασαφής για τα πάντα (από το πιο σημαντικό ως το πιο ασήμαντο) διαθέτω μεγαλύτερη ελευθερία και λιγότερο άγχος."
Αν και δεν μου αρέσει καθόλου ο συγκρητισμός (ταιριάζει μόνο στους αδύναμους και τους αγράμματους ανθρώπους) αυτούς που αντιπαθώ αφάνταστα είναι οι μεταμοντέρνοι γιατί σ' αυτούς βλέπω έναν σύγχρονο, αλλά το ίδιο φανατικό, Savonarola:
Εκείνος κατέστρεφε τις τέχνες και την πνευματική ζωή της Φλωρεντίας.
- Αυτοί αντιστρατεύονται οτιδήποτε είναι όμορφο (που σημαίνει οτιδήποτε έχει μορφή, δηλαδή οτιδήποτε είναι συγκεκριμένο).
Εκείνος φυλάκιζε και εξόριζε τους αντιπάλους του.
- Αυτοί αντιστρατεύονται (με την ύπουλη πρακτική του politically correct) οποιονδήποτε τολμά να έχει άποψη (όποια κι αν είναι αυτή) και αρνείται να υποταχθεί στην εύκολη λύση του "ίσως, μπορεί, ναι μεν αλλά κ.λπ." (Σε σχολιάζουν πάντοτε ως ακραίο όποια άποψη και αν έχεις προτάσσοντας τη γνωστή ανοησία του όλοι έχουν δίκιο.)
Εκείνος πολέμησε την ελευθερία της έκφρασης.
- Αυτοί φιμώνουν τον λόγο, πολεμώντας ακόμη και τους κανόνες της γραμματικής και του συντακτικού. (Υποστηρίζουν ότι τίποτε δεν πρέπει να δεσμεύει την ελευθερία της έκφρασης. Χωρίς κανόνες όμως δεν έχεις γλώσσα, αλλά ασυναρτησίες και παράγεις ανθρώπους οι οποίοι δεν γνωρίζουν πώς να εκφράσουν, τα αιτήματα, τα όνειρα και τα αδιέξοδά τους.)
Εκείνος κυνήγησε τη λογοτεχνία.
- Αυτοί την απαξιώνουν υποστηρίζοντας ότι όλα πρέπει να τα προσεγγίζουμε με "ανοιχτό" (διάβαζε άδειο) μυαλό και πως δεν υπάρχει τίποτε που να αποδεικνύει ότι ο Σαίξπηρ αποτελεί πιο αξιόλογο ανάγνωσμα από τον Spiderman.
Εκείνος ισχυριζόταν ότι μιλούσε με τον Θεό και μετέφερε τις εντολές του στους ανθρώπους.
- Αυτοί υποστηρίζουν ότι το να μην παίρνουν θέση για τίποτε τους δίνει το μονοπώλιο της αμεροληψίας και μπορούν να επικρίνουν τα πάντα χωρίς όμως οι ίδιοι να δέχονται κριτική από πουθενά. (Πώς μπορείς να επικρίνεις το ανύπαρκτο;)
Καταλαβαίνω πολύ καλά την αγωνία των μεταμοντέρνων. Όταν όλα γύρω μας αλλάζουν τόσο γρήγορα, η πορεία του ανθρώπινου πνεύματος γίνεται μια σειρά από απογοητεύσεις όπου κάθε τόσο υποχρεώνεσαι να εγκαταλείψεις τις παλιές σου ιδέες, να αναγνωρίσεις τα λάθη σου και να υιοθετήσεις καινούριες προσεγγίσεις, σίγουρος ότι αργά ή γρήγορα και αυτές θα αποδειχθούν λανθασμένες.
Όμως, η εύκολη λύση του πιστεύω στα πάντα (από λίγο) δεν μπορεί να ικανοποιήσει κανένα φυσιολογικό άνθρωπο. Την εποχή της μεγάλης κρίσης αξιών της υστερορωμαϊκής εποχής οι άνθρωποι διακατέχονταν από το άγχος της μετά θάνατον ζωής και είχαν υιοθετήσει ως λύση το να μυούνται σε όσο το δυνατόν περισσότερες θρησκείες γινόταν έτσι ώστε "να αυξάνουν τις πιθανότητες επιλογής της "σωστής" που θα τους εξασφάλιζε τη σωτηρία τους στον άλλον κόσμο".
Τα προβλήματά τους όμως δεν λύθηκαν τελικά με τον συγκρητισμό και την αποδοχή των πάντων, αλλά με το νέο σύστημα αξιών που πρότεινε ο Χριστιανισμός. Μάταια αγωνίζονται λοιπόν οι συγκρητιστές και οι μεταμοντέρνοι να καλύψουν το κενό της ζωής τους αποδεχόμενοι τα πάντα. Θα πρέπει να βρουν το θάρρος να πιστέψουν επιτέλους πραγματικά σε κάτι.
Γιώργος Επιτήδειος gepiti@gepiti.com
Συμφωνώντας μαζί σας πως ο άνθρωπος πρέπει να έχει το θάρρος να παίρνει θέση στα πράγματα, θέτω δύο-τρεις σκέψεις για ανάλυση:
1) Μήπως οι σύγχρονοι άνθρωποι αισθάνονται αρκετά κοινωνικά αποκλεισμένοι και το να πάρουν θέση στα πράγματα τους κάνει να πιστεύουν πως θα τους απορρίψουν κι έτσι θα βρεθούν σε περισσότερο αποκλεισμό;
2) Μήπως οι διηγήσεις από τους γονείς και παππούδες μας σε θέματα πολιτικής μας δίδαξαν κι έβαλαν για καλά στο πετσί μας πως όποιος εκδηλώνεται, στιγματίζεται κιόλας; και
3) Μήπως ο "συγκρητισμός" στην περίπτωσή μας είναι η έκφραση της άλλης όψης του νομίσματος του φανατισμού...δηλαδή είναι μια προσπάθεια ευγένειας αρνούμενοι τον φανατισμό σε άλλα πράγματα;
Με φιλικούς χαιρετισμούς,
Ιωάννα Νεωνή._
Για το 3 φοβάμαι πως έχω άλλη άποψη. Ευγένεια σημαίνει να σέβεσαι τη γνώμη του άλλου, και εμείς δυστυχώς φοβούμαστε να σχηματίσουμε γνώμη.
Το θέμα πάντως παίρνει αρκετή συζήτηση.
Γιώργος Επιτήδειος
| Γραφτείτε συνδρομητές για να λαμβάνετε κάθε νέο άρθρο που δημοσιεύεται εδώ |
© 2001
Επιστροφή στην αρχική σελίδα