Επιστροφή στην αρχική σελίδα
Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος ήταν μια πολύ "βολική" περίοδος για την ιστορία της ανθρωπότητας, επειδή όλα σε αυτόν μοιάζουν απλά και ευκολοεξήγητα: Κάποιος τρελός έγινε κυρίαρχος ενός έθνους που φημίζεται για την τυφλή πειθαρχία του και το οδήγησε (μαζί με μερικούς συμμάχους) εναντίον ολόκληρου του κόσμου. Ευτυχώς, οι καλοί ήταν περισσότεροι και τελικά νικήσαμε.
Αυτή η ξεκάθαρη εικόνα όμως παρουσιάζει μερικά "περίεργα" κενά:
Η φασιστική ιδεολογία δεν περιορίστηκε στην Ιταλία και τη Γερμανία, αλλά πήρε την εξουσία σε πολλές άλλες χώρες (π.χ. Ισπανία, Ελλάδα) που όμως δεν συντάχτηκαν με το μέρος του Άξονα.
Ισχυρότατα φασιστικά κινήματα εμφανίστηκαν ακόμη και στις Γαλλία και Αγγλία (εχθρούς των Γερμανών κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο), ενώ πολλοί ήσαν οι Ευρωπαίοι που στρατεύτηκαν εθελοντικά και πολέμησαν γενναία στο πλευρό των κατακτητών τους (κυρίως στην Ολλανδία, αλλά και αλλού).
Οι δαρβινικές απόψεις περί φυλετικής καθαρότητας ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς σε πολλές χώρες. Στις ΗΠΑ η νομοθεσία στείρωσης και αποκλεισμού των "καθυστερημένων" ήταν για κάποια χρόνια αυστηρότερη απ' ό,τι στη ναζιστική Γερμανία, ενώ η Σουηδία κατήργησε κατάλοιπα παρόμοιων νόμων μόλις πρόσφατα προκειμένου για να γίνει δεκτή στην Ευρωπαϊκή Ένωση!
Ποια ήταν τα πραγματικά αίτια της φασιστικής ανόδου;
Αυτά πρέπει να αναζητηθούν στα εκατομμύρια των ανθρώπων που βρέθηκαν χωρίς δουλειά και ελπίδα κατά την οικονομική κρίση του μεσοπολέμου η οποία έφτασε στο απόγειό της το 1929 και τα χρόνια που ακολούθησαν.
Οι εποχές δυστυχίας βέβαια δεν αποτελούν κάτι το ασυνήθιστο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αυτή τη φορά όμως, τα θύματα της κρίσης δεν ήταν απλοί χωρικοί ή εξαθλιωμένοι πληβείοι που είχαν διδαχθεί να υπακούν στη μοίρα τους και σε όσα "αποφασίζει ο Θεός". Ανήκαν στην πλειοψηφία τους στα λεγόμενα μεσαία στρώματα, δηλαδή στην κοινωνική τάξη που ο 19ος και ο 20ος αιώνας διόγκωσαν σε βαθμό αδιανόητο για οποιαδήποτε άλλη ιστορική περίοδο.
Οι άνθρωποι αυτοί διέθεταν μόρφωση, ικανότητες και θέληση, αλλά χτυπημένοι από απρόσωπες δυνάμεις που δεν κατανοούσαν (ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο, συναλλαγματική αστάθεια, καλπάζων πληθωρισμός κ.λπ.), βυθίζονταν όλο και περισσότερο στην ανέχεια, χάνοντας σιγά σιγά κάθε ίχνος αξιοπρέπειας.
Αρκεί να δει κάποιος τις φωτογραφίες αυτών των ζητιάνων με κουστούμι και καλογυαλισμένα παπούτσια, για να καταλάβει ότι οι απελπισμένοι εκείνης της εποχής αποτελούσαν ένα διαφορετικό είδος ανθρώπων.
Και πού τους οδήγησε αυτή η κατάσταση;
Έσπευσαν να ενστερνιστούν τη μόνη ιδεολογία που τους ξανάδωσε την αυτοπεποίθησή τους "διδάσκοντάς τους" πως:
Είναι ανώτεροι απ' τον υπόλοιπο κόσμο και πρέπει να διαφυλάξουν την καθαρότητά τους
Δικαιούνται να κατέχουν τα αγαθά που τώρα απολαμβάνουν άλλοι
Όλα τα προβλήματά τους θα λυθούν όταν ξεριζώσουν την ύπουλη συνομωσία που τους πολεμά
Έτσι:
Οι επιστήμονες της Γερμανίας δούλεψαν πρόθυμα για τον εξοπλισμό της πατρίδας τους (ευτυχώς με την εξαίρεση μερικών πυρηνικών φυσικών)
Οι μανάδες έστειλαν χωρίς δισταγμό τα παιδιά τους να "κάνουν το καθήκον τους" για την πατρίδα
και η νεολαία της χώρας πολέμησε τόσο γενναία και επιδέξια που παραλίγο να κατακτήσει ολόκληρο τον κόσμο
Χρειάστηκαν ποτάμια από αίμα και δάκρυα για να μη μεταμορφωθεί η ανθρωπότητα σε ένα απέραντο στρατόπεδο συγκέντρωσης όπου θα κυριαρχούσε το μίσος, η βαναυσότητα και το σκοτάδι. Δυστυχώς όμως δεν μάθαμε το μάθημά μας.
Αν η οικονομική κρίση οδήγησε τους λαούς της Γερμανίας και άλλων χωρών στον εξτρεμισμό, τι ώθησε τους μουσουλμάνους να ακολουθήσουν παρόμοια πορεία;
Τα αίτια είναι λίγο πολύ τα ίδια.
Το Ισλάμ ήταν κάποτε μια τεράστια αυτοκρατορία με εξαιρετικό πολιτισμό. Όπως οι Έλληνες συγκεντρώθηκαν γύρω από την Ορθόδοξη Εκκλησία τα χρόνια της τουρκοκρατίας για να αντλήσουν παρηγοριά και δύναμη από το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν τους, έτσι και οι μουσουλμάνοι βρίσκουν καταφύγιο στη θρησκεία τους και ειδικά στις πλευρές της που υπογραμμίζουν την ανωτερότητά τους.
Οι μουσουλμανικές χώρες είναι από τις φτωχότερες στον κόσμο και τα πανταχού παρόντα δυτικά ΜΜΕ τούς υπενθυμίζουν συνεχώς (ακόμη και μέσα από τις διαφημίσεις τους) πόσο πλουσιότεροι είναι κάποιοι άλλοι. Η αφθονία της Δύσης μάλιστα γίνεται ακόμη πιο προκλητική, επειδή αυτές οι "παραδοσιακές" κοινωνίες λειτουργούν με βάση τη συσσώρευση και όχι την παραγωγή πλούτου. Η ευμάρεια των δυτικών χωρών λοιπόν δεν έχει άλλη προφανή εξήγηση πέρα από την εκμετάλλευση των φτωχών όλου του κόσμου (κάτι που μερικές φορές μάλιστα δεν απέχει και πολύ από την αλήθεια).
Οι μουσουλμανικές χώρες είναι ανεξάρτητα κράτη. Έτσι η "εκμετάλλευσή τους" από τους Δυτικούς δεν είναι εύκολα ορατή. "Σίγουρα" λοιπόν αποτελεί αποτέλεσμα μιας ύπουλης συνομωσίας Χριστιανών και Εβραίων που πρέπει να ξεριζωθεί πάση θυσία.
Με άλλα λόγια ο μουσουλμανικός και κυρίως ο αραβικός κόσμος διακατέχεται από το κόμπλεξ ανωτερότητας, τη φτώχια και τη δαιμονολογία που αποτέλεσαν τη βάση των φασιστικών ιδεολογιών στην Ευρώπη, κατά την τρίτη δεκαετία του 20ου αιώνα.
Και επιπλέον οι άνθρωποι αυτοί δεν φοβούνται το θάνατο γιατί γνωρίζουν ότι η θυσία τους θα ανταμειφθεί στον παράδεισο. Αυτό τους κάνει ακόμη πιο επικίνδυνους.
Αυτή η εύκολη εξήγηση ικανοποιεί μόνο τα ΜΜΕ που κυνηγούν τον εντυπωσιασμό και αδιαφορούν για τις βαθύτερες αιτίες των γεγονότων. Είναι όμως απαράδεκτη για έναν Έλληνα που γνωρίζει την ιστορία του.
Την ίδια απλοϊκή άποψη είχαν σχηματίσει και οι Βυζαντινοί όταν πρωτοσυνάντησαν τους Άραβες και με έκπληξή τους είδαν ότι έχαναν τη μια μάχη μετά την άλλη από αυτούς τους ξυπόλητους βαρβάρους.
Σύντομα όμως "σοβαρεύτηκαν" και παρότι αντιμετώπιζαν το Ισλάμ την ώρα της ακμής και της μεγαλύτερης δύναμής του οργάνωσαν καινούριο στρατό και τελικά επικράτησαν, σώζοντας την Ευρώπη από τον Ισλαμικό κίνδυνο. (Οι δυτικοευρωπαίοι αρέσκονται να πιστεύουν ότι σώθηκαν μόνοι τους στη μάχη του Πουατιέ. Μια προσεκτική μελέτη της ίδιας της μάχης όμως είναι αρκετή για να αποκαλύψει την αλήθεια.)
Φυσικά, πάντα βοηθάει η βεβαιότητα πως η θυσία της προσωρινής παραμονής σου σε αυτόν τον κόσμο θα σου εξασφαλίσει την αιώνια ευδαιμονία. Ελάχιστοι άνθρωποι όμως είναι τόσο εύπιστοι ώστε να δώσουν τη ζωή τους για μια καλή θέση στον Παράδεισο (pardez, δηλαδή "όμορφος κήπος" στα περσικά).
Τα αίτια δεν έχουν σημασία. Όποιο κι αν είναι το κίνητρο αυτών των ανθρώπων πρέπει να αντισταθούμε και να βρούμε τρόπο να τους εξολοθρεύσουμε.
Είναι αλήθεια ότι πρέπει να τους αντιμετωπίσουμε. Οι φανατικοί άνθρωποι μισούν τις κοινωνίες μας γιατί δημοκρατία σημαίνει διαπραγμάτευση, υποχωρήσεις και συμβιβασμούς, ενώ ο φανατικός "γιατρεύτηκε" από την αβεβαιότητα και την αμφιβολία, σκλαβώνοντας τον εαυτό του σε μια ιδέα και έναν αρχηγό. Γι' αυτόν λοιπόν η δημοκρατία έχει πάντοτε άδικο, αφού τίποτε σε αυτήν δεν είναι μόνιμο ή σίγουρο.
Ωστόσο, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να νικήσουμε αν δεν καταλάβουμε πώς γεννιούνται αυτοί οι άνθρωποι. Ειδικά σήμερα που αντιμετωπίζουμε ένα νέο είδος φανατικού τρομοκράτη.
Σε τι διαφέρουν οι "παραδοσιακοί" τρομοκράτες από τους καινούριους;
Οι νέοι τρομοκράτες είναι μορφωμένοι, έξυπνοι και αποτελεσματικοί. Μέχρι τώρα είχαμε συναντήσει ανθρώπους ικανούς να μπουν σε ένα fast food και να πατήσουν το κουμπί της βόμβας που μετέφεραν ή έστω να οδηγήσουν ένα φορτηγό πάνω στους τοίχους κάποιου στρατοπέδου. Κι αυτοί βέβαια ήταν επικίνδυνοι, αλλά δύσκολα μπορούσαν να θεωρηθούν σοβαρή απειλή για την κοινωνία μας.
Ο Mohamed Atta όμως, αρχηγός των καμικάζι της 11 Σεπτεμβρίου 2001, είχε σπουδάσει Αστική Ανάπτυξη στο Πολυτεχνείου του Αμβούργου. Ένας άλλος τρομοκράτης, ο Jiad Jarrahi, φοιτούσε σε σχολή αεροναυπηγικής, ενώ οι γονείς κάποιου από τους συντρόφους τους ήταν τόσο εύποροι ώστε να του στέλνουν 1500 δολάρια το μήνα για τα έξοδά του.
Οι νέου τύπου τρομοκράτες έχουν δυτική παιδεία και συνήθειες. Κυκλοφορούν απαρατήρητοι ανάμεσά μας και διαθέτουν πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες σύλληψης, σχεδιασμού και εκτέλεσης τρομοκρατικών σχεδίων.
Λυπάμαι που το λέω και δεν θέλω να θεωρηθώ ρατσιστής, αλλά καλύτερα να παρακολουθούμε όλους τους μουσουλμάνους και να εμποδίσουμε την είσοδο άλλων στην Ευρώπη. Μόνο έτσι θα προστατευτούμε.
Όπως μας δίδαξαν οι Ιάπωνες καμικάζι του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και η επίθεση αυτοκτονίας μιας γυναίκας (!) Ταμίλ που σκότωσε τον πρωθυπουργό της Ινδίας Rajiv Gandhi, ο φανατισμός δεν έχει θρησκεία.
Ακόμη όμως και όταν έχει, αυτή είναι συνήθως μονοθεϊστική, δηλαδή Εβραϊκή, Μουσουλμανική ή Χριστιανική (με αλφαβητική σειρά). Οι μουσουλμάνοι απλώς είναι οι πιο φτωχοί και καταπιεσμένοι. Γι' αυτό και εκδηλώθηκαν πρώτοι.
Ο Χριστιανισμός είναι η θρησκεία της αγάπης. Εμείς δεν θα φτάναμε ποτέ σε αυτό το σημείο.
Ως Χριστιανός θα ήθελα να πιστέψω ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Υπάρχουν όμως ορισμένα στοιχεία που με αναστατώνουν:
Η ιστορία μάς διδάσκει ότι οι διωγμοί των διαφορετικών ήταν συνήθως έργο μονοθεϊστών. (Υπάρχει Ένας Θεός και Μια Αλήθεια. Όποιος λοιπόν δεν πιστεύει σε αυτήν είναι εχθρός μας.)
Παρά το πέρασμα πολλών αιώνων, αρκετοί Χριστιανοί θρησκευτικοί ηγέτες εξακολουθούν να είναι τόσο φανατικά προσηλωμένοι στις ιδέες τους ώστε δεν αναγνωρίζουν τα εγκλήματα του παρελθόντος. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Πάπα ο οποίος ζήτησε συγνώμη για την Ιερά Εξέταση στη Δύση και για τις Σταυροφορίες στην Ανατολή. Ελάχιστοι όμως παρατήρησαν ότι και στις δύο περιπτώσεις ζήτησε συγχώρεση από το Θεό και όχι από τους ανθρώπους (τα θύματα). Αναρωτιέται κανείς αν ζητήθηκε συγνώμη επειδή αυτά τα πράγματα έγιναν ή επειδή απέτυχαν.
Οι φανατικοί κάθε θρησκείας έχουν την τάση να "φιλτράρουν" τα ιερά τους κείμενα και να επιλέγουν μόνο όσα εξυπηρετούν τις απόψεις τους. Το πραγματικό νόημα των ιερών κειμένων λοιπόν δεν έχει και τόση σημασία.
Οι θρησκείες μας θαυμάζουν τους μάρτυρες και αυτή την εικόνα έχουν για τους εαυτούς τους οι φανατικοί κάθε μορφής και ιδεολογίας.
Για όσους πάντως δεν αρκούνται στα παραπάνω και απαιτούν συγκεκριμένα στοιχεία, αρκεί να θυμηθούμε ότι και οι 10 σχεδιαζόμενες τρομοκρατικές ενέργειες που εξάρθρωσε το FBI στις ΗΠΑ το 1998 είχαν οργανωθεί από Χριστιανούς φανατικούς.
Αυτό δεν σημαίνει τίποτε. Εσύ ο ίδιος υποστήριξες παραπάνω ότι τα αίτια δημιουργίας αυτών των νέων τρομοκρατών είναι κοινωνικά και όχι θρησκευτικά.
Αυτό ακριβώς είναι που με κάνει και ανησυχώ. Οι σύγχρονες κοινωνίες "παράγουν" όλο και περισσότερα άτομα με τρομοκρατικά χαρακτηριστικά:
| Χαρακτηριστικά του σύγχρονου τρομοκράτη | Η εμφάνισή τους στη σύγχρονη κοινωνία |
| Πιστεύει απόλυτα σε έναν σκοπό και δεν διαθέτει κριτική σκέψη ούτε αμφιβολίες. | Αρνούμαστε να ασχοληθούμε με το περίπλοκο και αρεσκόμαστε μόνο σε ήδη "μασημένες" ιδέες και συνθήματα έτοιμα για κατανάλωση. |
| Όλοι όσοι δεν είναι μαζί του δαιμονοποιούνται και αποτελούν εχθρούς του. | Η εικόνα μας για τον κόσμο, ειδικά όπως εκφράζεται από τα ΜΜΕ, είναι εξαιρετικά πολωμένη (άσπρο - μαύρο, καλοί - κακοί κ.λπ.).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι δηλώσεις του Πρόεδρου Μπους: "Όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας". |
| Βλέπει σύμβολα και όχι ανθρώπους. (Όπως είχε πει και ο Ρώσος αναρχικός Κροπότκιν: "Αγαπώ τόσο πολύ την ανθρωπότητα που δεν αγαπάω κανέναν συγκεκριμένο άνθρωπο") | Η αντίληψή μας για την ανθρωπότητα γίνεται όλο και πιο αφηρημένη και απρόσωπη (και συνεπώς συμβολική). Γνωρίζουμε περισσότερα για "εικονικά πρόσωπα", όπως οι τηλεοπτικοί ή οι καλλιτεχνικοί αστέρες, παρά για τους γείτονές μας. |
| Υποτάσσεται απόλυτα σε έναν αρχηγό. Σε μια ισχυρή "πατρική" φιγούρα που ικανοποιεί την παιδική του ανάγκη για οδηγίες και προστασία. | Η δημοτικότητα των αιρέσεων στις οποίες υποτάσσουν τη ζωή τους πολλοί άνθρωποι δείχνει πόσο ισχυρή είναι η ανάγκη πολλών από μας για έναν ηγέτη που θα μας συμβουλεύει και θα αποφασίζει για λογαριασμό μας. |
| Είναι συνήθως πρόσφυγας, ξεριζωμένος ή άτομο με δύσκολη παιδική ηλικία και αναζητεί τον τέλειο κόσμο που πιστεύει ότι στερήθηκε.
(Θυμηθείτε ότι η οικογένεια του Ossama Bin Landen κατάγεται από την Υεμένη, αλλά ζει στη Σαουδική Αραβία.) | Ζούμε κι εμείς μέσα σε απρόσωπες πόλεις αποκοπτόμμενοι όλο και περισσότερο από τις παραδόσεις μας. Είναι φυσικό κάποιοι να αναζητούν καινούριες ρίζες και ο κόσμος των φανατικών είναι γεμάτος από τέτοιες προσφορές. |
| Είναι μεγαλομανής. Πιστεύει ότι μπορεί να αλλάξει τον κόσμο (ειδικά όσους τον "ταπείνωσαν") και θέλει να κάνει τους πάντες να τον θαυμάσουν (Ο Timothy Mc Veigh που ανατίναξε ένα κρατικό κτίριο στην Οκλαχόμα έγινε εχθρός του αμερικανικού κράτους όταν ο στρατός τον απέρριψε από τις ειδικές δυνάμεις.)
Γενικά οι τρομοκράτες προτιμούν τις θεαματικές επιθέσεις, μια και ικανοποιούν αυτή ακριβώς την ανάγκη τους για αναγνώριση. | Πρότυπά μας είναι μόνο όσοι "τα κατάφεραν". Όσοι "πέτυχαν" και έγιναν πλούσιοι και διάσημοι.
Αφού όμως αυτοί είναι πάντα λίγοι, ανατρέφουμε μια γενιά απογοητευμένων που πιστεύουν πως κάποιος τους στέρησε ό,τι ήταν δικαιωματικά δικό τους. (Για μια εξαιρετική περιγραφή αυτού του φαινομένου διαβάστε τους Δαιμονισμένους του Ντοστογιέφσκι.) |
| Όπως όλοι οι φανατικοί, πιστεύει ότι οι γονείς του έχουν αποτύχει (είτε ως άτομα είτε ως κοινωνική ομάδα) και είναι αποφασισμένος να μην έχει την ίδια μοίρα (Ο επιθεωρητής Ιαβέρης στους Αθλίους του Ουγκώ αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.) | Ο Δυτικός κόσμος αποτελεί τον παγκόσμιο πρωταθλητή στις διαλυμένες (δηλαδή αποτυχημένες) οικογένειες. |
Ζούμε λοιπόν σε έναν κόσμο χωρίς ελπίδα όπου η κοινωνία μας θα παράγει όλο και περισσότερους φανατικούς;
Η λέξη φανατικός προέρχεται από το λατινικό fanum που σημαίνει "ιερός ναός". Η πραγματική καταγωγή του όρου όμως βρίσκεται στα ελληνικά όπου χρησιμοποιείται για να δηλώσει μια οπτασία ή ένα φάντασμα. Ο φανατικός αγωνίζεται για κάτι που δεν υπάρχει. Και δυστυχώς, όταν έχει πλέον πεισθεί γι' αυτό είναι αδύνατον να αλλάξει γνώμη.
Η απάντηση στο πρόβλημά μας ίσως βρίσκεται στον Βολταίρο ο οποίος υποστήριζε ότι η "επιδημία του φανατισμού" αντιμετωπίζεται μόνο με φιλοσοφικό πνεύμα. Μελέτες κοινωνιολόγων σε φανατικούς Εβραίους, Μουσουλμάνους και Χριστιανούς στις ΗΠΑ έδειξε ότι στις τάξεις αυτών των οργανώσεων υπάρχει ένας αφύσικα μεγάλος αριθμός μελών με θετικές σπουδές (μηχανικοί, γιατροί, ηλεκτρονικοί κ.λπ.).
Όπως παρατηρεί ο καθηγητής Gilles Kepel ο οποίος μελέτησε πολλές φανατικές θρησκευτικές οργανώσεις διαφόρων δογμάτων, η απουσία όσων διαθέτουν φιλολογική παιδεία δεν είναι τυχαία. Έχοντας ασχοληθεί περισσότερο με τον άνθρωπο και την κοινωνία, τα πιο καλλιεργημένα πνεύματα έχουν βρει άλλες απαντήσεις στα υπαρξιακά τους προβλήματα και δεν βλέπουν τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο όπως οι φανατικοί.
Μπορούμε λοιπόν να θωρακίσουμε τις κοινωνίες μας από αυτό τον κίνδυνο, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στην καλλιέργεια και τον πολιτισμό. Κάποτε έλεγαν ότι ανοίγοντας ένα σχολείο κλείνουμε μια φυλακή. Ίσως λοιπόν σύντομα συνειδητοποιήσουμε ότι ένα πολιτιστικό κέντρο συνεισφέρει στην ασφάλεια μιας χώρας τόσο όσο και ένα άρμα μάχης.
Αυτή η πολιτική βέβαια δεν μας προστατεύει από τους φανατικούς άλλων χωρών, θρησκειών και ιδεολογίας. Η ιστορία όμως μας διδάσκει ότι όλοι οι μεγάλοι πολιτισμοί κατέρρευσαν πάντοτε εκ των έσω. Αν θωρακίσουμε τις κοινωνίες μας, κανείς εξωτερικός εχθρός, όσο φανατικός, αποφασισμένος και έξυπνος κι' αν είναι, δεν θα μπορέσει να μας αγγίξει.
Βιβλιογραφία
http://www.lexpress.fr/Express/Info/Societe/Dossier/fanatisme/dossier.asp (στα γαλλικά)
The NAZIS. A warning from history, Laurence Rees - Έκδοση BBC
http://www.transparencynow.com/reform/mediacrisis.htm
Γιώργος Επιτήδειος gepiti@gepiti.com
| Γραφτείτε συνδρομητές για να λαμβάνετε κάθε νέο άρθρο που δημοσιεύεται εδώ |
© 2001
Επιστροφή στην αρχική σελίδα